Atipik otizm, diğer bir adıyla yaygın gelişim bozukluğu (PDD-NOS), 1994’ten bu yana tanı konulan bir tür otizm formudur. İlk kez Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (DSM)’nın 4. baskısında bahsi geçen bu hastalık, otizmin sadece bir kısım belirtisine sahip olan çocuklarda teşhis edilmiştir.
2013 yılında yayınlanan bir sonraki baskıda ise; tespit edilen atipik otizm semptomları, otizm spektrum bozukluğu hastalığının birçok belirtilerini kapsayacak şekilde genişletildi. Ayrıca bu hastalık, hastanın ihtiyaç duyduğu destek seviyesine göre üç farklı gruba ayrıldı. Seviye 1 en az desteğe ihtiyaç duyan hastaları kapsarken, en fazla desteğe gereksinim duyan hastalar seviye 3 olarak gruplandırıldı. Genişletilen tanı ölçütleri sayesinde, daha önce atipik otizm tanısı konan bir hastaya, ilerleyen zamanlarda otizm spektrum bozukluğu tanısı konması mümkündür.
Otizm ve Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (DSM)
Ruhsal Bozuklukların Tanı ve İstatistik El Kitabı, Amerikan Psikiyatri Birliği’ne ait olup içeriğinde tüm ruhsal ve gelişimsel bozuklukları barındırır. Ayrıca 1952’den bu yana beş farklı versiyonu bulunmaktadır. Fiziksel hastalıklardan farklı olarak, zihinsel ve gelişimsel bozukluklar sosyal normlardan etkilenir. Bu yüzden DSM, her geçen gün tanı kriterleri ve hastalıklardan oluşan içeriğini yeniler ve genişletir.
Otizm hastalığı ilk olarak 1980 yılında DSM’nin kendi tanısı olarak el kitabında yayınlandı. Tanı kriterlerinin yayınlanmasından önce ise otizm benzeri belirtiler gösteren her çocuğa çocukluk şizofrenisi teşhisi konuldu.
Yaygın Gelişim Bozukluğu (PDD-NOS)
1994 yılında yayınlanan DSM baskısında ise otizm hastalığı beş ayrı kategoriye ayrıldı. Bu tanı grupları arasında ise otistik bozukluk, Asperger sendromu ve atipik otizm bulunmaktaydı. Tanı kriterlerinin benzerliği sonucunda, otizm spektrumu terimi ise atipik otizm (PDD-NOS) için kullanılmıştır.
Atipik otizm, daha geç başlangıç yaşı, daha az şiddette seyreden semptomlar gibi kendine has belirtiler nedeniyle otizm bozukluğundan ayrılır. Ve iki başlıca tanı kıstasına sahiptir:
- Sözlü ve sözsüz iletişim gibi başlıca sosyal etkileşim becerilerinin gelişiminde meydana gelen şiddetli ve yaygın bozukluk
- Bir takım basmakalıp davranış, ilgi alanı ve aktivitelerin gözlenmesi fakat bu kriterlerin şizofreni veya yaygın gelişim bozukluğu hastalıklarının tanısı için yeterli olmaması
Atipik otizm hastalığının (PDD-NOS) özellikleri otizme çok benzer olmakla birlikte daha az şiddetlidir. Ve aşağıdaki başlıca unsurları kapsar:
- Alışılmamış veya uygunsuz sosyal davranışlar
- Aşırı derece gelişmiş motor becerileri, görsel, bilişsel veya mekânsal beceriler gibi bir takım kabiliyetlerde gözlemlenebilen eşit olmayan beceri gelişimi
- Konuşma ve anlama kabiliyetinde gecikmeler
- Anlamlar arasında bağlantı kurmada zorluk çekme
- Sözlü veya sözsüz iletişimde eksiklikler
- Tat alma, görme, duyma veya dokunma gibi duyulara karşı aşırı veya yetersiz hassasiyet
- Tekrar eden ve törensel davranışlar
Atipik otizm hastalığının kendine has belirtilerinin bu şekilde az ve diğer otistik bozuklukları profillerine benzer oluşu, hastalığın tanı aşamasındaki en büyük zorluklardan birisidir.
Otizm Spektrum Bozukluğu
2013 yılında yayınlanan DSM’nin 5. baskısında önceki baskıda yer alan beş farklı kategori tek bir tanı kategorisinde toplandı: otizm spektrum bozukluğu (ASD). DSM’nin önceki baskısında belirtildiği üzere atipik otizm (PDD-NOS), otizm şemsiyesi altında bulunan bir kategoridir. Fakat atipik otizm tanısı konan bir hastanın güncel otizm kriterlerine uyup uymama olasılığı hala bulunmaktadır.
2014 yılında Amerikan Çocuk ve Ergen Akdemisi Dergisi tarafından yayınlanan bir araştırmaya göre, otizm tanısı konan hastaların %63’ü DSM’nin 5. Baskısında bahsi geçen otizm spektrum bozukluğu kriterlerini karşılarken, geriye kalanı bu kategoriye girmemektedir.
Ayrıca yapılan çalışmada, güncel otizm spektrum bozukluğu kriterlerine uymayan fakat atipik otizm tanısı konulan hastaların %32’sinin, sosyal iletişim bozukluğu kriterlerini karşıladığı görülmüştür. Kalan %2’lik atipik otizm hastalarına ise dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) veya anksiyete rahatsızlığı teşhisi konulabilir.
Atipik Otizm
Atipik otizm hastalarının gösterdiği belirtiler bile kendi içlerinde birçok farklılık içerebilir. Örneğin atipik otizm tanısı konulan bazı hastalar daha az şiddette belirtilere sahiptir fakat bu durum hastanın sahip olduğu sosyal ve gelişimsel bozukluk derecesini azaltmaz. Tam aksine aşırı şiddette seyreden engellilik durumu mümkün olabilir. Fakat çoğu çocuk ve yetişkin hastada genellikle orta ve az şiddetli semptomlara rastlanır.
Amerikan Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Dergisi’nde yayınlanan bir araştırmada, atipik otizm hastaları ile otizm ve Asperger otizm sendromlu hastalar karşılaştırıldı. Ve bu araştırmaya göre, atipik otizm hastaları üç farklı kategoriye ayrıldı:
- 1. Grup: Asperger sendromuna benzer belirtiler gösteren fakat konuşma gecikmesi veya hafif düzeyde bilişsel bozukluk varlığı bulunan (%24)
- 2. Grup: Otizme benzerlik gösteren ancak daha geç başlangıç yaşına sahip olma ve ileri derecede bilişsel bozukluğa sahip olan (%24)
- 3. Grup: Yeterli olmayan derece tekrarlı ve basmakalıp davranışlara sahip olduğu gerekçesiyle otizm kriterlerini karşılamayan (%52)
Araştırmanın sonunda, işlevsel bozukluk açısından atipik otizm hastalarının daha ciddi belirtilere sahip olduğu görüldü. Fakat diğer yandan atipik otizm hastalarında daha az tekrarlı ve basmakalıp davranışlara rastlandı.
Tedavi Yöntemleri
Konulan tanı, otizm spektrum bozukluğunun hangi alt kategorisinde olursa olsun, önerilen ve güncel tedavi yöntemleri çok benzerdir. Hastalara yoğun bir şekilde davranışsal ve gelişimsel terapi önerilir. Ayrıca konuşma rehabilitasyonu, sosyal beceriyi destekleyecek topluluklar ve fiziksel terapiler de önerilen yöntemler arasındadır. Bunların yanı sıra aile tarafından verilecek eğitimler doğru ölçüde iletişim ve oyunlarla desteklenirse, tedavi sürecinde birçok olumlu gelişmeler sağlanabilir. Tedavi aşamasında verilecek destek ile çocuk teşvik edilmeli, güvende hissettirilmeli ve sosyal zorlukları aşma konusunda yardımcı olunmalıdır. Ayrıca çocuğun hoşgörülü bir ortamda yetişmesi ve yaptığı yanlışlar yüzünden suçlanmaması gelişimi açısından çok önemlidir.
Otizmle Yaşam
Otizm hastalığı her bireyde farklı seyreder ve çok geniş bir otizm profilini ve farklı seviyelerde engellilik durumunu kapsar. Ve sadece çocuklarda tanı konulan bu hastalık, yetişkinlik dönemlerinde ortaya çıkmaz.
Erken tanı ve müdahale, tedavi ve hastalıkla baş etme yönünden çok önemlidir. Fakat tüm tedavi ve önlemlere rağmen, hastalar hayatları boyunca sosyal konularda eksiklikler, davranışsal ve algısal zorluklarla yaşamak zorunda kalabilirler. Fakat ailelerin umutsuzluğa kapılmaması ve hastanın tedavisini destekleyici davranışlarda bulunması süreci rahatlatan bir durumdur. Uygun tedavi yöntemleri ile belirtiler önemli derecede azalabilir ve hatta sosyal konularda ve davranışsal durumlarda birçok olumlu gelişme yaşanabilir. Hastanın takıntılı hareketleri azalabilir, anlama ve kendini ifade etme yolunda ilerleme kaydedebilir. Tüm bu nedenler dolayısıyla otizmle yaşama uyum sağlamak ve bilinçli davranmak çok önemlidir.